Juridische Begrippen

Een overzicht van vaktermen en definities binnen de Juridische wereld.

A

Aanhangig maken

Het starten van een procedure bij de rechter; in een strafproces gebeurt dat door een dagvaarding of een oproep van de officier van justitie, in een civiel proces door een dagvaarding van de eiser aan de andere partij, of een verzoekschrift aan de rechter.
Meer informatie

Aanhouden

In een civiele of strafprocedure: het uitstel van de behandeling of de eindbeslissing van de rechter.

Aanleg

De rechterlijke instantie waar de behandeling van een zaak plaatsvindt. De rechtbank is de eerste aanleg, het gerechtshof de tweede aanleg oftewel de hoger-beroepsinstantie.

Aanmaning

Een verzoek van de schuldeiser gericht aan de schuldenaar om binnen een bepaalde termijn alsnog te presteren.

Aanwijzing

1.Voorschrift hoe het Openbaar Ministerie zijn taak moet vervullen. Er is bijvoorbeeld een aanwijzing over de rol van een officier van justitie bij risicowedstrijden in het betaald voetbal. 2. Officieel bevel van de minister van Justitie aan het Openbaar Ministerie om een zaak op een bepaalde manier af te handelen.

Aanzegging

Bekendmaking door middel van het uitreiken van een gerechtelijk schrijven, bijvoorbeeld een dagvaarding of een kennisgeving.

Absolute competentie

Bij het uitbrengen van een dagvaarding of het indienen van een verzoekschrift spelen in het algemeen twee vragen een rol. Ten eerste moet altijd worden vastgesteld welke ‘soort’ rechter bevoegd is om een zaak te behandelen. In de meeste gevallen zal het dan gaan om vast te stellen of men bij de ‘gewone’ civiele rechter of bij de kantonrechter moet zijn. Dit is de vraag van de absolute competentie. Ten tweede moet men vaststellen in welk arrondissement de rechter dient te worden benaderd. Dit is de vraag van de relatieve competentie.

Administratief beroep

Vragen van een voorziening tegen een beschikking bij een instantie binnen het bestuur.

Administratieve afhandeling

Procedure om buiten het strafrecht lichte (verkeers-) overtredingen af te handelen.

Advocaat

Raadsman of raadsvrouw in juridische aangelegenheden. Een advocaat is verplicht lid van de Nederlandse orde van Advocaten.

Arbeidsrecht

Alle regels die betrekking hebben op de juridische rechten & plichten van & tussen werkgevers en werknemers.
Meer informatie

Automatische incasso

Automatische banktransacties voor eenmalige of periodieke betalingen. Dit kan echter niet zomaar, hier is wel toestemming voor nodig met een machtiging. Bedrijven, webshops en andere instellingen mogen zonder deze toestemming niet zomaar geld afschrijven.


B

Balie

Aanduiding voor de gehele advocatuur.

Beklag

De mogelijkheid voor rechtstreeks belanghebbenden om te klagen als door het Openbaar Ministerie is besloten om een strafbaar feit niet (verder) te vervolgen. De beslissing om al dan niet alsnog te vervolgen wordt ter beoordeling aan het gerechtshof voorgelegd.

Belanghebbende

Iemand die betrokken is bij een besluit of geschil en daar (rechtstreeks) belang bij heeft.

Belofte

Verplichte verklaring van een getuige op de zitting dat hij de waarheid zal spreken. Wie opzettelijk een valse verklaring aflegt, maakt zich schuldig aan meineed.

Bemiddeling

Een alternatieve manier om tot een oplossing van geschillen te komen. Een onafhankelijke deskundige bemiddelaar verleent hulp om partijen tot elkaar te brengen.

Benadeelde partij

Iemand die door een strafbaar feit schade heeft ondervonden. Een benadeelde partij kan zich voegen in het strafproces om als slachtoffer schadevergoeding van de dader te vorderen.

Beroep

Zie: Hoger beroep

Beschikking

In het civiele recht: een rechterlijke uitspraak in een procedure die begint met een verzoekschrift. Een uitspraak in een procedure die begint met een dagvaarding heet een vonnis.

Bestuursorganen

Organen die belast zijn met overheidstaken, zoals het College van burgemeester en wethouders of een uitkeringsinstantie als het UWV.

Bestuursrechtspraak

Rechtspraak die zich bezighoudt met geschillen over besluiten van een overheidsorgaan. De geschillen kunnen zich zowel tussen burgers en bestuursorganen als tussen bestuursorganen onderling afspelen. Bestuursrecht is de moderne benaming voor wat vroeger administratief recht heette.
Meer informatie


C

Cassatie

In beroep gaan bij de Hoge Raad tegen een beslissing van een lagere rechter

Casseren

Het vernietigen van een uitspraak van een lagere rechter door de Hoge Raad.

Civiel recht

Recht dat betrekking heeft op geschillen tussen burgers onderling, tussen bedrijven onderling of tussen burgers en bedrijven. Het civiel recht wordt ook burgerlijk recht of privaatrecht genoemd.

Comparitie van partijen

Het op rechterlijk bevel persoonlijk verschijnen van partijen voor de rechter, meestal om tot een schikking te komen of nadere uitleg te geven.

Competentie

Geeft aan welke rechter bevoegd is voor welke soort zaak. Zie ook: Absolute competentie.

Conclusie van antwoord

Het eerste verweer van de gedaagde tegen hetgeen de eiser stelt in een civiel proces.

Conclusie van repliek

Datgene wat de eiser aanvoert ter weerlegging van hetgeen de gedaagde in de conclusie van antwoord heeft gesteld.

Conservatoir beslag

Beslag op goederen na toestemming van een rechter, vooruitlopend op een uitspraak over een geschil.

Contra-expertise

Tegenonderzoek door een deskundige.

Contractenrecht

Een ander woord voor contractenrecht is overeenkomstenrecht. Onder contractenrecht valt alle wetgeving die te maken heeft met contracten/overeenkomsten.
Meer informatie

Contradictoir

Zaak op tegenspraak. Dit betekent dat de gedaagde in de procedure is verschenen en zijn kijk op de zaak heeft kunnen geven.


D

Dagvaarding

Een officieel document en de eerste stap van een Gerechtelijke Procedure.
Meer informatie

Derdenverzet

Bijzonder rechtsmiddel dat iemand kan aanwenden wanneer hij meent benadeeld te zijn door een vonnis dat tussen andere partijen is uitgesproken.

Deurwaarder (gerechtsdeurwaarder)

een bij koninklijk besluit benoemde openbaar ambtenaar, die belast is met het uitbrengen van dagvaardingen en andere exploten en het verrichten van ontruimingen, inbeslagnemingen en executoriale verkopingen. Een deurwaarder kan ook optreden als proces- of rolgemachtigde en rechtsbijstand verlenen.

Dingtalen

Het mondeling bepleiten van de zaak door partijen in een civiel proces.

Discretionaire bevoegdheid

De vrije beslissingsruimte van de rechter.

Dupliek

Het antwoord van de gedaagde op de conclusie van repliek door de eiser (civiele zaken).

Dwangsom

Bedrag dat iemand moet betalen als hij niet voldoet aan een verplichting die hem door de rechter is opgelegd. In het bestuursrecht is het een bedrag dat iemand moet betalen als niet voldaan wordt aan de last die door een bestuursorgaan is opgelegd.


E

Eed van belofte

Plechtige verklaring van een getuige op de zitting dat hij de waarheid zal spreken. Hij is dit verplicht. Als hij opzettelijk een valse verklaring aflegt, maakt hij zich schuldig aan meineed.

Eerst en enige instantie

Procedure zonder de mogelijkheid om in beroep te gaan.

Eerste instantie (eerste aanleg)

Gerecht waar iemand begint met een procedure. Meestal is dat de rechtbank

Eiser

Degene die een (civiele) procedure begint, in tegenstelling tot de gedaagde.

Enquête

Zitting waarin de rechter getuigen hoort in een civiele zaak.

Ex nunc

Vanaf nu. Beoordeling ex nunc is een beoordeling vanuit de huidige situatie, niet naar de situatie ten tijde van een gebeurtenis uit het verleden.

Ex tunc

Vanaf toen. Beoordeling ex tunc is een beoordeling naar de situatie van toen of vanaf het moment dat de gebeurtenis plaatsvond.

Executie van een vonnis

Tenuitvoerlegging van een arrest, vonnis of beschikking, eventueel met behulp van een deurwaarder.

Executoriaal beslag

Handeling van de deurwaarder om bepaalde voorwerpen of gelden aan de macht van de verliezende partij te onttrekken, zodat daarmee degene die door de rechter in het gelijk is gesteld zijn voorwerpen terug krijgt of zijn schuld betaald krijgt.


F

Formeel recht

Regels die aangeven op welke wijze een proces moet worden gevoerd.

Forum

Gerecht, een rechterlijk college.

Fourneren

Het overleggen van de procesdossiers aan de rechter met het doel om een vonnis te krijgen.


G

Gedaagde

In civiel recht: degene tegen wie een eis of vordering wordt gericht. Tegenpartij van de eiser.

Geïntimeerde

Partij in hoger beroep die in de dagvaarding door de appellant (degene die in hoger beroep gaat) opgeroepen wordt om voor een hoger gerecht te verschijnen.

Gelaedeerde

Iemand die nadeel heeft ondervonden van een onrechtmatige daad.

Geldelijk belang

Het bedrag waar het geschil om gaat.

Gemachtigde

Iemand die als vertegenwoordiger namens een partij optreedt in de procedure.

Geopposeerde

Tegenpartij in een civiele procedure. Zie ook: Verzet.

Gerecht

Rechtsprekende instantie. Bijvoorbeeld: rechtbank, gerechtshof, Hoge Raad.

Gerechtssecretaris

De gerechtssecretaris (of: juridisch medewerker) bereidt ten behoeve van de rechter de zitting voor en maakt aantekeningen van wat er tijdens de zitting wordt besproken. Bovendien assisteert de gerechtssecretaris de rechter bij het maken van de uitspraak.

Gerekestreerde

Wederpartij van de verzoeker in een verzoekschriftprocedure. Ook wel verweerder genoemd.

Gerechtshof

Gerecht dat zaken in hoger beroep behandelt. Nederland kent vijf gerechtshoven.


H

Hof

Zie: Gerechtshof

Hoge Raad

Hoogste rechtscollege in Nederland. De Hoge Raad stelt niet meer zelf de feiten vast, maar bekijkt of het gerechtshof bij zijn beslissing het recht goed heeft toegepast.

Hoger Beroep

Het opnieuw behandelen van een zaak door een hogere rechter.

Hoorzitting

Mondelinge, vaak openbare gedachtewisseling over een rechtsgeschil die vooral is bedoeld om de behandelend rechter nadere informatie te verschaffen.

Huurrecht

Het huurrecht omvat alle regels, rechten, plichten en verhoudingen van & tussen huurders en verhuurders. Huurrecht heeft betrekking op objecten en ruimtes.
Meer informatie


I

Immateriële schade

Schade die veroorzaakt is door verdriet, smart of geestelijk gemis. Deze schade is (in tegenstelling tot materiële schade) niet direct in geld uit te drukken. De vergoeding die wordt uitgekeerd om immateriële schade te vergoeden heet smartengeld.

Incassorecht

De inning van vorderingen.
Meer informatie

 

Inlichtingencomparitie

Het op bevel van de rechter verschijnen van partijen om inlichtingen te geven.

Insolventie

Staat waarin een persoon of onderneming niet aan zijn financiële verplichtingen kan voldoen. Gaat soms vooraf aan faillissement.

Interlocutoir vonnis

Tussenvonnis waarbij de rechter een bewijsopdracht, een persoonlijke verschijning van partijen, nadere inlichtingen of een onderzoek beveelt waarvan de beslissing van de zaak afhankelijk kan zijn.


J

Jurisprudentie

Geheel van uitspraken van rechters. De jurisprudentie vormt een richtlijn voor de rechtspraak in latere, soortgelijke gevallen.

Justitia, Vrouwe Justitia

Godin der gerechtigheid in het oude Rome. Vaak afgebeeld op gerechtsgebouwen met blinddoek, weegschaal en zwaard.

Justitiabele rechtzoekende

Verzamelnaam voor eiser, gedaagde, verdachte, verzoeker etc.


K

Kantonrechter

De kantonrechter behandelt zowel civiele zaken als strafzaken. Het is een alleensprekende rechter die zaken als overtredingen uit het strafrecht, arbeidszaken, huurzaken en civiele zaken onder de € 25.000 behandelt. Vroeger was het kantongerecht een apart gerecht naast de rechtbanken, gerechtshoven en de Hoge Raad. De kantongerechten zijn opgegaan in de rechtbanken. De term ‘kantonrechter’ is echter blijven bestaan.

Kort geding

Procedure om in een spoedeisende zaak snel een beslissing van de rechtbank te krijgen. Dit is een voorlopige uitspraak. Hierna kunnen de partijen alsnog naar de rechtbank gaan om de zaak voor te leggen. In de praktijk komt dat niet veel voor, de partijen leggen zich meestal neer bij de uitkomst van een kort geding.

Kracht van gewijsde

Een vonnis heeft kracht van gewijsde als daartegen geen beroep meer mogelijk is.


L

Legalistie

Wettiging; verklaring van echtheid.

Lijdelijk

In het civiele recht is ‘de rechter lijdelijk’. Dat betekent dat hij alleen beslist op de geschilpunten die de partijen zelf naar voren brengen en een afwachtende houding aanneemt. In het strafproces en het bestuursproces is de rechter daarentegen leidend. Hij onderzoekt de zaak die aan hem wordt voorgelegd.


M

Magistratuur

Alle leden van de rechterlijke macht, dus rechters (zittende magistratuur) en de leden van het Openbaar Ministerie (staande magistratuur).

Materiele schade

Schade die direct in geld is uit te drukken.

Meervoudige Kamer

Een kamer van een gerecht, bestaande uit ten minste drie rechters. De meervoudige kamer beslist over zware of ingewikkelde zaken.

Meineed

Valse eed. Getuigen die opzettelijk niet de waarheid spreken bij de rechtbank, maken zich schuldig aan meineed.

Memorie van Antwoord

Datgene wat de gedaagde aanvoert tegen hetgeen de eiser stelt in een appelprocedure in civiele zaken.

Memorie van Grieven

Datgene wat de eiser vordert in een hoger beroepsprocedure.

Minuut

Origineel exemplaar van een gerechtelijk stuk (bijvoorbeeld een vonnis), dat blijft bij degene die het heeft opgesteld (griffier).

Mondeling vonnis

Vonnis dat meteen na de behandeling wordt uitgesproken.


N

Niet-ontvankelijk

Niet vatbaar voor berechting. De niet-ontvankelijkheid wordt bepaald door de rechter, bijvoorbeeld omdat een zaak te lang heeft gelegen of omdat de termijn waarbinnen het beroep binnen had moeten zijn, is overschreden

Nietigverklaring

Oordeel van de rechter dat een vorige uitspraak van een lagere rechter niet geldig is.

Novum

Een nieuw feit.


O

Onderbewindstelling

Maatregel van de kantonrechter om het goederenbeheer van personen die daar zelf niet meer voor kunnen zorgen over te dragen aan een bewindvoerder.

Ondercuratelestelling

Het benoemen van een curator voor een meerderjarig persoon die zijn financiële zaken door lichamelijke of geestelijke oorzaken niet meer goed zelf kan regelen.

Ondernemingsrecht

Wetgeving die gaat over bedrijven en organisaties (rechtspersonen) met winstoogmerk.

Onherroepelijk

Niet te herroepen, niet te veranderen. Een uitspraak is onherroepelijk als de rechtzoekende geen beroep of cassatie meer kan instellen, bijvoorbeeld omdat de termijn waarbinnen men beroep moet instellen verlopen is. De zaak is dan helemaal afgedaan.

Opposant

Procespartij die verzet aantekent na kennisname van een vonnis dat hem aangaat, maar dat in zijn afwezigheid is uitgesproken (verstekvonnis).


P

Particuliere verhuur

Wanneer iemand een woning of woningen verhuurt zonder dat daar een wooncorporatie of woningbouw bij betrokken is, spreken we over particuliere verhuur.

Peremptoire termijn

Laatste termijn in een procedure waarna geen uitstel meer wordt verleend.

Persisteren

Volharden bij een eis of stelling; de eis onveranderd handhaven ondanks hetgeen de tegenpartij aanvoert.

Plaatsopneming

Een bezichtiging door de rechter op de plaats waar de oorzaak van het geschil zichtbaar is of het geschil zich afspeelt. In een civiele procedure wordt dit descente genoemd, in het strafproces schouw.

Pleidooi

Mondelinge toelichting op het in het geding ingenomen standpunt.

Preparatoir vonnis

Tussenvonnis waarbij de rechter partijen vraagt om stukken over te leggen.

Primair

Eerste vordering / tenlastelegging of verzoek. Met een primaire vordering wordt aangegeven welke vordering de belangrijkste is in een reeks.

Principaal beroep

Het eerst ingestelde hoger beroep in tegenstelling tot het incidenteel beroep.

Proces-verbaal

Schriftelijk verslag van hetgeen op rechtszittingen aan de orde is gekomen.

Proceskostenveroordeling

Bedrag dat de verliezende partij moet betalen aan de winnende partij als compensatie voor de kosten die gemaakt zijn voor een gemachtigde en griffierechten.

Prorogatie

De mogelijkheid om in het civiel procesrecht met de tegenpartij overeen te komen dat een geschil direct zal worden voorgelegd aan een hogere rechter.


R

Raad voor de rechtspraak

De Raad voor de rechtspraak bestaat sinds 1 januari 2002 en vormt de schakel tussen de minister van Justitie en de gerechten. De Raad heeft als opdracht te bevorderen dat de gerechten hun rechtsprekende taak goed kunnen vervullen.

Raadsheer

Rechter bij het gerechtshof of de Hoge Raad. Ook een vrouwelijke raadsheer wordt gewoon raadsheer genoemd, want met een raadsvrouw/raadsman wordt een advocaat bedoeld.

Raadsman

Advocaat.

Raadsvrouw

Vrouwelijke advocaat.

RAIO

Rechterlijk ambtenaar in opleiding.

Rechtbank

Rechtsprekend orgaan dat in eerste aanleg oordeelt over zaken zoals echtscheidingen, misdrijven, geldvorderingen, en de meeste bestuursrechtelijke geschillen. Ook wordt met het begrip rechtbank het gebouw aangeduid waarin de rechtbank zetelt.

Rechter-commissaris (RC)

In faillissementen houdt de RC toezicht op het beheer van de failliete boedel.

Rechterlijke macht

Rechters en officieren van justitie. De rechters worden tot de zittende magistratuur gerekend en de officieren van justitie tot de staande magistratuur. De rechter blijft zitten tijdens de zitting, de officier van justitie voert staande het woord.

Proceskostenveroordeling

Bedrag dat de verliezende partij moet betalen aan de winnende partij als compensatie voor de kosten die gemaakt zijn voor een gemachtigde en griffierechten.

Prorogatie

De mogelijkheid om in het civiel procesrecht met de tegenpartij overeen te komen dat een geschil direct zal worden voorgelegd aan een hogere rechter.

Reconventie

Tegeneis; door de gedaagde tegelijk met de conclusie van antwoord ingediende vordering.

Referte

Conclusie van een partij of verdachte, inhoudend dat men geen bezwaren tegen een vordering of verzoek kan aanvoeren en het oordeel daarover aan de beslissende rechter over laat.


S

Sanctie

Straf of maatregel die wordt toegepast als rechtsregels worden overschreden.

Schikking

Tussentijdse overeenkomst tussen partijen waarmee het conflict is opgelost voordat de civiele of bestuursrechter een uitspraak heeft gedaan.

Sprongcassatie

Overeenkomst tussen partijen inhoudende dat hun geschil na de einduitspraak in eerste aanleg direct (zonder hoger beroep) in cassatie aan de Hoge Raad zal worden voorgelegd.

Subsidiair

Volgt altijd op primair; met primair wordt de maximaal haalbare vordering of tenlastelegging aangegeven. Subsidiair wordt de vordering anders geformuleerd als verwacht wordt dat de eerste vordering (primair) niet tot het beoogde resultaat zal leiden.

Surseance van betaling

Door de rechter verleende opschorting van betalingsverplichtingen.


T

Tableau

Bij de rechtbank aanwezige lijst van ingeschreven advocaten.

Tenuitvoerlegging

Uitvoering van een arrest of vonnis desnoods met behulp van een deurwaarder.

Terme de grâce

Een terme de grâce is de laatste kans die een rechter aan een huurder geeft om aan al zijn verplichtingen te voldoen voordat de huurovereenkomst zal worden ontbonden. Vaak krijgt de huurder hiervoor een termijn van één maand. Indien een huurder binnen deze maand niet aan zijn verplichtingen heeft voldaan zal de huurovereenkomst alsnog worden ontbonden.

Tussenkomst

Zich op eigen initiatief als (derde) partij stellen (tussenkomen) in een lopende rechtszaak.

Tussenvonnis

Vonnis waarbij de rechter geen eindbeslissing geeft, maar bijvoorbeeld een bewijsopdracht of onderzoek beveelt waarvan de beslissing van de zaak afhankelijk kan zijn.


U

Uitvoerbaar bij voorraad

De mogelijkheid om een uitspraak onmiddellijk uit te voeren, hoewel de hoofdzaak of het hoger beroep nog niet is afgedaan. Het instellen van beroep heeft in dit geval geen opschortende werking.

Unus-rechtspraak

Zitting met één rechter die rechtspreekt.


V

Verjaring

De termijn na afloop waarvan een recht ontstaat of juist verloren gaat. Een vordering verjaart na een termijn van vijf jaar (zie artikel 3:307 Burgerlijk Wetboek). Na verloop van deze termijn kan betaling niet meer via de rechter worden afgedwongen. De vordering blijft dan nog wel bestaan maar is een natuurlijke verbintenis geworden.

Verlof

Verlof betekent dat een zaak voor verdere behandeling in hoger beroep in aanmerking komt.

Verplichte procesvertegenwoordiging

Beginsel dat een burger alleen een proces mag voeren als hij door een advocaat of procureur vertegenwoordigd wordt. Dit geldt alleen in civiele zaken bij de rechtbank, het gerechtshof en de Hoge Raad.

Verschoningsrecht

Het recht dat een getuige op grond van zijn familierelatie met de verdachte of op grond van zijn beroep heeft om vragen van de rechter onbeantwoord te laten. Een getuige mag zich ook verschonen van het geven van een antwoord als hij zichzelf daardoor zou belasten.

Verstekvonnis of bij verstek veroordeeld zijn

Veroordeling die wordt uitgesproken terwijl de gedaagde of verdachte niet op de zitting is.

Verweer

De verdediging die een partij voert tegen vorderingen van de eiser of de verzoeken van de verzoeker in een gerechtelijke procedure.

Verzet

Bezwaar tegen een uitspraak dat iemand kan indienen die bij verstek (afwezigheid) veroordeeld is.

Vonnis

Een uitspraak in een procedure die begint met een dagvaarding.

Voorlopig getuigenverhoor

Iemand die overweegt een civiele procedure te beginnen, kan aan de rechtbank een voorlopig getuigenverhoor vragen. Dit verhoor dient om de kansen bij een rechtszaak beter in te kunnen schatten, of om te voorkomen dat bewijs verloren gaat (door vertrek of overlijden van een getuige bijvoorbeeld).

Voorlopige voorziening

Een voorlopige beslissing in spoedeisende zaken die gezien kan worden als voorschot op de eindbeslissing of als tijdelijke regeling tot de eindbeslissing er is.

Vordering

Een vordering is een afgenomen product of dienst, die nog niet is betaald.


W

Wederrechtelijk onrechtmatig

In strijd met het recht.

Wijziging van eis

Na aanvang van een civiele procedure kan de eisende partij zijn vordering op de tegenpartij nog aanpassen.

Wraking

Verzoek aan de rechtbank om een rechter of raadsheer in een bepaalde zaak te vervangen, omdat hij partijdig zou zijn.


Z

Zittende magistratuur

Aanduiding voor de rechters.